Πολύ κοντά στον τόπο μας, στη γειτονική μας Ουρανούπολη, σαράντα μόλις μέτρα από τα σύνορα με το Άγιο Όρος γίνεται εδώ και χρόνια μία ανασκαφή μοναδικής αξίας, η ανασκαφή της Μονής Ζυγού στη θέση Φραγκόκαστρο.
Στο παρελθόν είχα επισκεφθεί επανειλημμένα το χώρο αυτό, χωρίς να μπορώ να διανοηθώ τότε ότι ο λόφος που υψωνόταν πάνω από το γραφικό ακρογιάλι έκρυβε τέτοιους θησαυρούς. Άλλωστε αυτό που με τραβούσε εκεί ήταν το να βρίσκομαι όσο το δυνατό πιο κοντά στον ιερό τόπο, που είναι «άβατος», για μας τις γυναίκες μετά την απαγόρευση του Αλέξιου Α! Κμνηνού τον 11ο αιώνα.
Τη μεγάλη αξία των ευρημάτων τη διαπίστωσα «ιδίοις όμμασιν» σε πρόσφατη επίσκεψη που κάναμε με τον Αλέκο Τσανανά για να μιλήσουμε με τον ανασκαφέα του χώρου, τον αρχαιολόγο κ. Ιωακείμ Παπάγγελο. Ξεναγηθήκαμε στο χώρο και μείναμε άναυδοι από τα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Ιδιαίτερη εντύπωση μας προξένησαν τα εξαίρετα μαρμαροθετήματα των δαπέδων με τα υπέροχα σχέδια τους.
Θ επιχειρήσουμε, λοιπόν, να δώσουμε με βάση τη μελέτη του ανασκαφέα κ. Παπάγγελου «Η Αθωνική Μονή Ζυγού», μία περιληπτική περιγραφή των ευρημάτων της Μονής.
Στις 8 Αυγούστου του 1858 το χώρο επισκέφθηκε ο Ρώσος αρχιμανδρίτης Πορφύριος Ουσπένσκυ, ακούραστος μελετητής της ιστορίας του Αγίου Όρους και μας άφησε μία σύντομη περιγραφή του χώρου.
Ο κ. Παπάγγελος επισκέφτηκε για πρώτη φορά το χώρο το 1972, η ανασκαφή όμως άρχισε αφού έγιναν τα νενομισμένα και καθαρίστηκε ο χώρος το 1993 και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.Το πιο ευχάριστο για μένα είναι – εκτός του ότι ένα εξαιρετικό μνημείο έρχεται στο φως – πως δίνεται η ευκαιρία και σε μας τις γυναίκες να επισκεφθούμε μία μεγάλη αθωνική μονή και μάλιστα από τις αρχαιότερες.
Η θέση της Μονής Ζυγού ήταν γνωστή στην περιοχή με το όνομα «Φραγκόκαστρο». Η πρώτη αναφορά «του Ζυγού» προέρχεται από δημόσιο έγγραφο του 942 μ.Χ. στο οποίο αναφέρεται η διαμάχη των κατοίκων της Ιερισσού με τους μοναχούς του Άθωνα για τα μεταξύ τους όρια.
Στο παρελθόν είχα επισκεφθεί επανειλημμένα το χώρο αυτό, χωρίς να μπορώ να διανοηθώ τότε ότι ο λόφος που υψωνόταν πάνω από το γραφικό ακρογιάλι έκρυβε τέτοιους θησαυρούς. Άλλωστε αυτό που με τραβούσε εκεί ήταν το να βρίσκομαι όσο το δυνατό πιο κοντά στον ιερό τόπο, που είναι «άβατος», για μας τις γυναίκες μετά την απαγόρευση του Αλέξιου Α! Κμνηνού τον 11ο αιώνα.
Τη μεγάλη αξία των ευρημάτων τη διαπίστωσα «ιδίοις όμμασιν» σε πρόσφατη επίσκεψη που κάναμε με τον Αλέκο Τσανανά για να μιλήσουμε με τον ανασκαφέα του χώρου, τον αρχαιολόγο κ. Ιωακείμ Παπάγγελο. Ξεναγηθήκαμε στο χώρο και μείναμε άναυδοι από τα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Ιδιαίτερη εντύπωση μας προξένησαν τα εξαίρετα μαρμαροθετήματα των δαπέδων με τα υπέροχα σχέδια τους.
Θ επιχειρήσουμε, λοιπόν, να δώσουμε με βάση τη μελέτη του ανασκαφέα κ. Παπάγγελου «Η Αθωνική Μονή Ζυγού», μία περιληπτική περιγραφή των ευρημάτων της Μονής.
Στις 8 Αυγούστου του 1858 το χώρο επισκέφθηκε ο Ρώσος αρχιμανδρίτης Πορφύριος Ουσπένσκυ, ακούραστος μελετητής της ιστορίας του Αγίου Όρους και μας άφησε μία σύντομη περιγραφή του χώρου.
Ο κ. Παπάγγελος επισκέφτηκε για πρώτη φορά το χώρο το 1972, η ανασκαφή όμως άρχισε αφού έγιναν τα νενομισμένα και καθαρίστηκε ο χώρος το 1993 και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.Το πιο ευχάριστο για μένα είναι – εκτός του ότι ένα εξαιρετικό μνημείο έρχεται στο φως – πως δίνεται η ευκαιρία και σε μας τις γυναίκες να επισκεφθούμε μία μεγάλη αθωνική μονή και μάλιστα από τις αρχαιότερες.Η θέση της Μονής Ζυγού ήταν γνωστή στην περιοχή με το όνομα «Φραγκόκαστρο». Η πρώτη αναφορά «του Ζυγού» προέρχεται από δημόσιο έγγραφο του 942 μ.Χ. στο οποίο αναφέρεται η διαμάχη των κατοίκων της Ιερισσού με τους μοναχούς του Άθωνα για τα μεταξύ τους όρια.
Η ίδρυση της Μονής.
Από έγγραφο του 991 μ.Χ. συμπεραίνουμε ότι είχε ιδρυθεί ήδη η Μονή, αλλά η πρώτη σαφής μαρτυρία για την ίδρυσή της είναι αυτή του 996, όταν σε έγγραφο της Μεγίστης Λαύρας υπογράφει και ο «Νίκων, μοναχός και ηγούμενος του Ζυγού».
Κατά τον 11ο αιώνα η Μονή Ζυγού ήταν μία από τις πιο σημαντικές του Αγίου Όρους. Η θέση της ωστόσο ήταν ευπρόσβλητη, γιατί βρισκόταν δίπλα στη θάλασσα και κοντά σε δρόμους και πιθανόν να δέχτηκε επίθεση πειρατών. Το 1199 μ.Χ. χαρακτηρίζεται «έρημη».
Ελάχιστα είναι τα στοιχεία που έχουμε για την ιστορία της Μονής εξαιτίας της πρώιμης καταστροφής της και της απώλειας του αρχείου της. Γνωρίζουμε ότι ήταν αφιερωμένη στον «Άγιο Ηλία» και είχε μετόχια στον Πρόβλακα, την Ιερισσό και το Γομάτι.
Γύρω στα 1206 στο κάστρο του Ζυγού εγκαταστάθηκε ένας Φράγκος άρχοντας με τους στρατιώτες του, που από εκεί εξορμούσε και λεηλατούσε το Άγιο Όρος.
Με παρέμβαση του Πάπα Ιννοκέντιου του Γ! εκδιώχτηκε ο Φράγκος από την περιοχή των κτιρίων της Μονής και από τότε η Μονή γίνεται μετόχι της Μονής Χελανδαρίου μέχρι και το 15ο αιώνα.
Από έγγραφο του 991 μ.Χ. συμπεραίνουμε ότι είχε ιδρυθεί ήδη η Μονή, αλλά η πρώτη σαφής μαρτυρία για την ίδρυσή της είναι αυτή του 996, όταν σε έγγραφο της Μεγίστης Λαύρας υπογράφει και ο «Νίκων, μοναχός και ηγούμενος του Ζυγού».
Κατά τον 11ο αιώνα η Μονή Ζυγού ήταν μία από τις πιο σημαντικές του Αγίου Όρους. Η θέση της ωστόσο ήταν ευπρόσβλητη, γιατί βρισκόταν δίπλα στη θάλασσα και κοντά σε δρόμους και πιθανόν να δέχτηκε επίθεση πειρατών. Το 1199 μ.Χ. χαρακτηρίζεται «έρημη».
Ελάχιστα είναι τα στοιχεία που έχουμε για την ιστορία της Μονής εξαιτίας της πρώιμης καταστροφής της και της απώλειας του αρχείου της. Γνωρίζουμε ότι ήταν αφιερωμένη στον «Άγιο Ηλία» και είχε μετόχια στον Πρόβλακα, την Ιερισσό και το Γομάτι.
Γύρω στα 1206 στο κάστρο του Ζυγού εγκαταστάθηκε ένας Φράγκος άρχοντας με τους στρατιώτες του, που από εκεί εξορμούσε και λεηλατούσε το Άγιο Όρος.
Με παρέμβαση του Πάπα Ιννοκέντιου του Γ! εκδιώχτηκε ο Φράγκος από την περιοχή των κτιρίων της Μονής και από τότε η Μονή γίνεται μετόχι της Μονής Χελανδαρίου μέχρι και το 15ο αιώνα.Το κτηριακό συγκρότημα της Μονής Ζυγού.
Δυστυχώς τα κτήρια του μοναστηριού υπέστησαν σημαντικές ζημιές. Ένα μέρος απ’ αυτά καταστράφηκε από πυρκαγιά, πιθανόν κατά την εκδίωξη του Φράγκου. Μέρος των τειχών γκρεμίστηκε από σεισμούς, κυρίως αυτόν του 1585. Τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη της λεηλατήθηκαν και μεγάλο μέρος του ασβεστολιθικού υλικού της ψήθηκε σε ασβεστοκάμινα, που λειτούργησαν στο χώρο μέχρι το 1960.
Η μεγάλη πλημμύρα του 1945 κατέστρεψε ολοκληρωτικά το ΝΑ πύργο της Μονής και μεγάλο μέρος των τειχών της νότιας πτέρυγας. Άλλη πλημμύρα, το 1978, κατέστρεψε μεγάλο τμήμα του ανατολικού τείχους.
Το Κάστρο της Μονής είναι σχεδόν πεντάπλευρο και ενισχύεται με 11 πύργους. Είχε δύο εισόδους, στη μέση του βόρειου η μία και στο κέντρο του νότιου τείχους η άλλη.
Το Καθολικό άρχισε να χτίζεται το 1000 μ.Χ. και οικοδομήθηκε σε 4 φάσεις:
Αρχικά οικοδομήθηκε τετρακίονιος ναός με στενό νάρθηκα με εξωτερικές διαστάσεις 14,60 Χ 9,70μ. Στη δεύτερη φάση προστέθηκε το βόρειο παρεκκλήσι με τον κτητορικό τάφο. Στην Τρίτη φάση κτίσθηκε ο εξωνάρθηκας, όπου βρέθηκε κι εκεί τάφος, κάτω από το δάπεδο. Στην τέταρτη φάση δημιουργήθηκε το νότιο παρεκκλήσι με κτητορικό επίσης τάφο.
Δυστυχώς τα κτήρια του μοναστηριού υπέστησαν σημαντικές ζημιές. Ένα μέρος απ’ αυτά καταστράφηκε από πυρκαγιά, πιθανόν κατά την εκδίωξη του Φράγκου. Μέρος των τειχών γκρεμίστηκε από σεισμούς, κυρίως αυτόν του 1585. Τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη της λεηλατήθηκαν και μεγάλο μέρος του ασβεστολιθικού υλικού της ψήθηκε σε ασβεστοκάμινα, που λειτούργησαν στο χώρο μέχρι το 1960.
Η μεγάλη πλημμύρα του 1945 κατέστρεψε ολοκληρωτικά το ΝΑ πύργο της Μονής και μεγάλο μέρος των τειχών της νότιας πτέρυγας. Άλλη πλημμύρα, το 1978, κατέστρεψε μεγάλο τμήμα του ανατολικού τείχους.
Το Κάστρο της Μονής είναι σχεδόν πεντάπλευρο και ενισχύεται με 11 πύργους. Είχε δύο εισόδους, στη μέση του βόρειου η μία και στο κέντρο του νότιου τείχους η άλλη.
Το Καθολικό άρχισε να χτίζεται το 1000 μ.Χ. και οικοδομήθηκε σε 4 φάσεις:
Αρχικά οικοδομήθηκε τετρακίονιος ναός με στενό νάρθηκα με εξωτερικές διαστάσεις 14,60 Χ 9,70μ. Στη δεύτερη φάση προστέθηκε το βόρειο παρεκκλήσι με τον κτητορικό τάφο. Στην Τρίτη φάση κτίσθηκε ο εξωνάρθηκας, όπου βρέθηκε κι εκεί τάφος, κάτω από το δάπεδο. Στην τέταρτη φάση δημιουργήθηκε το νότιο παρεκκλήσι με κτητορικό επίσης τάφο.
Οι τοίχοι του ναού σώζονται σήμερα σε ύψος 1,5 – 4 μέτρα. Οι 4 κίονες που ανακρατούσαν τον τρούλο αφαιρέθηκαν λαθραία, με αποτέλεσμα να σωριαστεί ο τρούλος του ναού στη μέση του Καθολικού.
Καμία τοιχογραφία από το ναό δεν σώθηκε. Στο νέο νάρθηκα διατηρήθηκαν κάποια τμήματα από παράσταση του Ευαγγελισμού. Επίσης στην κόγχη της προθέσεως του νότιου παρεκκλησίου βρέθηκε η τοιχογραφία ολόσωμου ιεράρχη, πιθανόν του Αγίου Νικολάου.Σε κάποια σημεία του δαπέδου του βόρειου παρεκκλησίου βρέθηκε σε άριστη κατάσταση ένα από τα καλύτερα αγιορείτικα μαρμαρο -θετήματα. Πολλά χρόνια μετά την καταστροφή του Καθολικού, κατά το 16ο και 17ο αι. έγινε εγκατάσταση ελαιουργείου στο νάρθηκα του ναού. Εκεί τοποθέτησαν μαρμάρινο ελαιόμυλο με δύο μυλόπετρες.
Η Τράπεζα της Μονής βρίσκεται δυτικά του Καθολικού. Πρόκειται για το παλαιότερα σωζόμενο παράδειγμα αγιορείτικης Τράπεζας. Οι εσωτερικές διαστάσεις της είναι 14,80 Χ 6,20 μέτρα. Οι τοίχοι της ήταν βαμμένοι κόκκινοι και ο χώρος φωτιζόταν με δίλοβα παράθυρα, που έφεραν υάλωση. Τα τραπέζια ήταν μαρμάρινα στενόμακρα και η στέγη
Καμία τοιχογραφία από το ναό δεν σώθηκε. Στο νέο νάρθηκα διατηρήθηκαν κάποια τμήματα από παράσταση του Ευαγγελισμού. Επίσης στην κόγχη της προθέσεως του νότιου παρεκκλησίου βρέθηκε η τοιχογραφία ολόσωμου ιεράρχη, πιθανόν του Αγίου Νικολάου.Σε κάποια σημεία του δαπέδου του βόρειου παρεκκλησίου βρέθηκε σε άριστη κατάσταση ένα από τα καλύτερα αγιορείτικα μαρμαρο -θετήματα. Πολλά χρόνια μετά την καταστροφή του Καθολικού, κατά το 16ο και 17ο αι. έγινε εγκατάσταση ελαιουργείου στο νάρθηκα του ναού. Εκεί τοποθέτησαν μαρμάρινο ελαιόμυλο με δύο μυλόπετρες.Η Τράπεζα της Μονής βρίσκεται δυτικά του Καθολικού. Πρόκειται για το παλαιότερα σωζόμενο παράδειγμα αγιορείτικης Τράπεζας. Οι εσωτερικές διαστάσεις της είναι 14,80 Χ 6,20 μέτρα. Οι τοίχοι της ήταν βαμμένοι κόκκινοι και ο χώρος φωτιζόταν με δίλοβα παράθυρα, που έφεραν υάλωση. Τα τραπέζια ήταν μαρμάρινα στενόμακρα και η στέγη
ξύλινη, καλυμμένη με σχιστόπλακες.Στο χώρο του Κάστρου εντοπίστηκαν τα ερείπια μεγάλου φούρνου, καθώς και ενός μικρότερου για τα πρόσφορα. Ακόμη βρέθηκε κτιστός ληνός που χωρούσε μέχρι και 40 κυβικά σταφύλια, πράγμα που δείχνει τη μεγάλη αμπελοκαλλιέργεια της ΜονήςΗ Μονή πρέπει να υδρευόταν με ρέον ύδωρ. Στο υπόγειο του πύργου της νότιας πλευράς βρέθηκε δεξαμενή ομβρίων υδάτων, ενώ το ισόγειο του πύργου ήταν διαμορφωμένο σε χώρο πλυντηρίου ρούχων.
Ο πιο ενδιαφέρων πύργος από του 11 της Μονής είναι αυτός που βρίσκεται στη ΒΔ γωνία της, με διαστάσεις 8,60 Χ 8,14 μέτρα. Σώζεται σε ύψος 4 μέτρα αλλά το ύψος του ξεπερνούσε τα 15 μέτρα. Πρέπει να κτίστηκε γύρω στο 1000 μ.Χ. και πρόκειται για το αρχαιότερο γνωστό δείγμα μεσαιωνικού πύργου αυτής της μορφής στα Βαλκάνια.
Στα ΝΑ γωνία του πύργου υπάρχει ισχυρό διατείχισμα, μήκους 26 μέτρων που καταλήγει σε μικρό πύργο. Αυτά πρέπει να έγιναν από το Φράγκο κατακτητή, ο οποίος υπερύψωσε όλα τα τείχη και δημιούργησε χώρους υγιεινής.
Στη μικρή αυλή ΒΔ του Καθολικού Βρέθηκαν κάποια μικροευρήματα, όπως: 3 μολυβδόβουλλα.
Το ένα αναφέρεται σε κάποιον «ταπεινό μοναχό Αθανάσιο». Πιθανόν να πρόκειται για τον Όσιο Αθανάσιο του Αθωνίτη.
Το αρχείο της Μονής φαίνεται πως καταστράφηκε από σήψη. Έτσι δικαιολογείται η παντελής απουσία πρωτοτύπων εγγράφων της Μονής.
Στο ίδιο σημείο βρέθηκαν κλείστρα βιβλίων, ένα αργυρό επίχρυσο μετάλλιο με χαρακτή παράσταση της Αγίας Παρασκευής, μία σφραγίδα – εγκόλπιο με παράσταση Αρχαγγέλου, χάλκινες βελόνες, δαχτυλήθρες, εφυαλωμένη κεραμική, γυάλινα αγγεία και άλλα μικροαντικείμενα.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα γυάλινα καντήλια που βρέθηκαν και χρονολογούνται στον 11ο και 12ο αι. της ίδιας εποχής είναι και τα νομίσματα που βρέθηκαν.
Αυτή είναι μία σύντομη περιγραφή της Μονής Ζυγού, με βάση – όπως προείπαμε – τη μελέτη του κ. Ιωακείμ Παπάγγελου, ενός μνημείου με ανυπολόγιστη αξία λόγω της αρχαιότητας και της σπανιότητας πολλών αρχιτεκτονικών και καλλιτεχνικών του μελών. Αλλά και ένα αθωνικό μοναστήρι, που μπορούμε να δούμε κι εμείς οι γυναίκες « κατά θείαν
παραχώρησιν » …..
της Δέσποινας Στυλιανίδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου