Η εθνική Αντίσταση στην περιοχή μας (1941 -1944)

Στις 25 Νοέμβρη κάθε χρόνο γιορτάζουμε την εθνική μας Αντίσταση κατά των κατακτητών την περίοδο 1941 – 1944. Ας θυμηθούμε, λοιπόν κι εμείς κάποια σημαντικά ιστορικά γεγονότα που αφορούν την περιοχή μας, αλλά και ευρύτερα, τη λεγόμενη «Ελεύθερη Ελλάδα».
Είναι γνωστό πως στη διάρκεια της Κατοχής εγκαταστάθηκαν στο Στρατώνι και στο Σταυρό ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις Γερμανών και Βουλγάρων.
Στο τέλος του Απρίλη του 1943 οργανώνεται η πρώτη ομάδα του ΕΛΑΝ (Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό), που αποτελεί το ναυτικό του Ε.Α.Μ. Στο βιβλίο του «ΕΛΑΝ – VI ΝΑΥΤΙΚΗ ΜΟΙΡΑ», ο Σ. Σπίντζος, γνωστός ως καπετάν Φουρτούνας, αναφέρει «πως το ΕΛΑΝ ιδρύθηκε στην Ιερισσό Χαλκιδικής, η βάση του όμως μεταφέρθηκε στο νησάκι Αμμουλιανή και στο Άγιο Όρος για καλύτερη ασφάλεια και δράση. Στη συνέχεια η βάση μεταφέρθηκε στα νησάκια της Βουρβουρούς».
Επίσης αναφέρει πως στην Τρυπητή υπήρχε φυλάκιο του ΕΛΑΝ, οι άνδρες του οποίου έκαναν τους βαρκάρηδες και πληροφορούσαν ποιος πηγαίνει στο νησί και ποιος φεύγει. Όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του νησιού ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ, κι όλοι προσέφεραν στον αγώνα κατά του κατακτητή, για τη λευτεριά της Πατρίδας, όσο μπορούσαν, όπως ο Μιλτιάδης Σοφιανός (επιτελικό στέλεχος του ΕΛΑΝ), ο Αλέκος Σκουπιώτης και άλλοι.
Σημαντικές πληροφορίες για την αντιστασιακή δράση στην περιοχή μας παραθέτει ο γνωστός συγγραφέας Γ. Ζωγραφάκης στο βιβλίο του «ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ», ένα έργο που αποτίνει φόρο τιμής σε ανθρώπους που πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες στην πατρίδα τη δύσκολη εκείνη περίοδο.
Δημιουργείται συν τω χρόνω στολίσκος και αργότερα στόλος, που τον αποτελούσαν τα καράβια: «ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ», «ΘΑΣΟΣ» και «ΑΜΜΟΥΛΙΑΝΗ». Μ’ αυτά ελέγχει το ΕΛΑΝ μεγάλο μέρος των παραλίων της Χαλκιδικής και επεκτείνει τη δράση του στο Βόρειο Αιγαίο.
Το ΕΛΑΝ Χαλκιδικής υψώνει την ελληνική σημαία στον Ακράθωνα, τον οποίο οι Γερμανοί αναγκάζονται να εγκαταλείψουν. Στις 12 Μαΐου 1944 με αιφνιδιαστική επίθεση καταλαμβάνει το επίτακτο πετρελαιοκίνητο «Άγιος Νικόλαος», εκτός από τον αξιόλογο οπλισμό του πρόσφερε και άλλα σπουδαία εφόδια, ένα τόνο δυναμίτη.
Το δυναμίτη αυτόν η Μεραρχία τον μετέφερε στο Στρατώνι και στο χώρο του εργοστασίου κατασκεύασε τις πρώτες χειροβομβίδες του ΕΛΑΣ. Οι χειροβομβίδες αυτές κατασκευάστηκαν από δυο Ρώσους πυροτεχνουργούς που είχαν δραπετεύσει από το στρατόπεδο αιχμαλώτων της Νέας Μηχανιώνας και κατατάχτηκαν στον ΕΛΑΣ.
Λίγο αργότερα το ΕΛΑΝ κυριεύει έξω από το Στρατώνι το επίτακτο ρυμουλκό «ΖΕΦΥΡΟΣ», το οποίο και εξοπλίζει. Δημιουργεί δεύτερο στολίσκο με 5 καράβια. Καταλαμβάνει το γερμανικό πλοίο «ΑΔΟΛΦΟΣ» και το μετονομάζει σε «ΧΟΛΟΜΩΝΤΑΣ» Στα χέρια του πέφτουν άλλα 4 πλοία.
Τον Ιούλιο του 1944 συγκροτείται στην περιοχή και τρίτος στολίσκος του ΕΛΑΝ. Οργανώνεται και πλωτό νοσοκομείο στο σκάφος «ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ» Μέχρι το τέλος Αυγούστου του ’44 στα χέρια του ΕΛΑΝ έπεσαν τουλάχιστον 15 σκάφη, επίτακτα από τους Γερμανούς, με άφθονα λάφυρα.
Στις 29 Αυγούστου, τα καταδιωκτικά του ΕΛΑΝ εντοπίζουν 15 μίλια ανοικτά της Μονής της Μεγίστης Λαύρας ένα ακυβέρνητο δεξαμενόπλοιο. Περιείχε 150 τόνους βενζίνη, αρκετά πετρέλαια και ορυκτέλαια. Τα καύσιμα αυτά ήταν για την εποχή εκείνη σωστός θησαυρός. Το δεξαμενόπλοιο ρυμουλκήθηκε με τεράστια προσπάθεια στο Στρατώνι, όπου είχε προσωρινά την έδρα της η Μοίρα αυτοκινήτων της ΧΙ Μεραρχίας με διοικητή τον καπετάν Βούρο ( Θωμά Τζελέπη, μόνιμο λοχαγό του ελληνικού στρατού).
Έτσι η Μεραρχία έλυσε το πρόβλημα των καυσίμων, αλλά και όλων των άλλων Μεραρχιών της Χαλκιδικής. Χαρακτηριστικά ο στρατηγός Ευριπίδης Μπακιρτζής θα πει τότε: «Χάριςστην μπενζίνα του ΕΛΑΝ μπορέσαμε και κινήσαμε τα οχήματά μας προς τη Θεσσαλονίκη και στην παρέλαση της νίκης».

Η ναυμαχία των Ελευθερίδων
Στις 25 του Σεπτέμβρη του 1944 διεξήχθη μία αληθινή ναυμαχία ανάμεσα σε γερμανικά
πλοία και πλοία του ΕΛΑΝ, κοντά στις Ελευθερίδες νήσους, τα γνωστά μας «νησάκια», Β.Α. του Στρατωνίου.
Τα παρατηρητήρια του ΕΛΑΝ ειδοποίησαν πως 3 γερμανικά πλοία (2 επίτακτα και 1 καταδιωκτικό) φάνηκαν να πλέουν προς το Σταυρό, όπου οι Γερμανοί είχαν μεγάλη στρατιωτική βάση. Έρχονταν απ’ τη Λήμνο και μετέφεραν 500 περίπου άνδρες.
Οι επικεφαλής του ΕΛΑΝ χωρίς δισταγμό αποφάσισαν να χτυπηθούν με τα 3 γερμανικά, αν και ο οπλισμός τους ήταν κατά πολύ βαρύτερος από εκείνον των ελληνικών πλοίων.
Στη ναυμαχία από ελληνικής πλευράς πήραν μέρος τα σκάφη: «ΘΑΣΟΣ», «Ν.5», το «ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ», το «ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ» και το «ΧΟΛΟΜΩΝΤΑΣ». Το «ΖΕΦΥΡΟΣ» περίμενε κρυμμένο πίσω από τα Νησάκια, για να χτυπήσει, αν οι εχθροί πλησίαζαν ή κατέφευγαν εκεί.
Η σύγκρουση κράτησε ώρες. Στην αρχή υπερίσχυσαν τα βαριά πυρά του γερμανικού καταδιωκτικού. Τότε, με απίστευτο θάρρος το «ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ» και το «ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ» πλέουν ίσια πάνω του, το πλήρωμα σε απόσταση δραστικής βολής και με καταιγιστικές βολές των 7 πολυβόλων τους, αχρηστεύουν το μεγάλο αντιαεροπορικό πολυβόλο του.
Το γερμανικό προσπαθεί να ξεφύγει αναπτύσσοντας ταχύτητα. Τότε, δυστυχώς, το «ΧΟΛΟΜΩΝΤΑΣ» παθαίνει ζημιά στη μηχανή του από βολή του καταδιωκτικού και ακινητοποιείται. Τα γερμανικά επωφελούνται και απομακρύνονται προς τη βάση τους του Σταυρού.
Τα ελληνικά πλοία σταματούν την καταδίωξη στις 6.35 μ.μ. Η ναυμαχία είχε κρατήσει κοντά 3 ώρες. Οι Γερμανοί έχασαν 25 άνδρες και είχαν 50 – 60 τραυματίες.
Το ΕΛΑΝ είχε ένα νεκρό, τον Αλέκο Σκουπιώτη από την Αμμουλιανή, που πνίγηκε προσπαθώντας να φτάσει στην στεριά από τον ακινητοποιημένο «ΧΟΛΟΜΩΝΤΑ» (οι υπόλοιποι μπήκαν σε βάρκα). Είχε και 3 τραυματίες.
Στη συνέχεια παρατίθενται μαρτυρίες Στρατωνιωτών που πήραν μέρος στη Ναυμαχία των Ελευθερίδων.Ο Γιάννης Δουκάκης λέει: «Αναφέρω ότι στα νησάκια Ελευθερίδες, του κόλπου Ιερισσού, κάναμε μια μάχη κατά των Γερμανών, εν συμπράξει με το ΕΛΑΝ Ιερισσού…»
Ο Αντώνης Ανδριώτης αναφέρει: «Πήρα μέρος στη ναυμαχία με τα γερμανικά ποταμόπλοια στα νησιά Ελευθερίδες…»
Ο Ζαφείρης Λαμπράκης: « Όταν συγκροτήθηκε η ομάδα από το Στρατώνι (Κοτσάκης Ν. – Λαμπράκης Ζ. – Πλανάκης Ν. – Ριζινιώτης Γ. και Δουκάκης Γ) … ήρθε η μοίρα του Βούρου, μας έδωσε οπλισμό, μια σκηνή και εντολή να μείνουμε στα νησιά Λευθερίδες, όπου αρχίσαμε κατασκοπευτική δράση ενάντια των Γερμανών και των Βουλγάρων».
Ο Πλανάκης Παράσχος: «Ήμουν καπετάνιος στο σκάφος «ΕΒΕΡΔΙΚΗ» και μετά στο σκάφος «ΚΕΡΚΥΡΑ» (Πιθανόν βοηθητικά σκάφη).
Ο Σουλτάνης Κώστας από Ιερισσό: «Ήμουνα σε φυλάκιο –παρατηρητήριο στο ακρωτήριο Αράπης…για την παρακολούθηση των γερμανικών πλοίων»
Μπορεί κανείς να πει, συμπερασματικά, πως το ΕΛΑΝ στη Χαλκιδική ήταν ισχυρότατο και πρόσφερε υπηρεσίες πολύ σημαντικές στον αγώνα κατά των κατακτητών. Αποτελεί μία αντανάκλαση στη θάλασσα της γιγάντωσης του αντιστασιακού κινήματος στη στεριά, από τον ΕΛΑΣ κυρίως.
Λαμπρές σελίδες λοιπόν έγραψε το ΕΛΑΝ στην περιοχή μας, μία αντιστασιακή οργάνωση κατά του κατακτητή που απαρτίστηκε από παλικάρια των χωριών μας, που «το έλεγε η καρδιά τους». Που αψήφησαν κάθε φόβο και κίνδυνο σε περίοδο που «όλα τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά».
Κι εμείς σήμερα, βολεμένοι μέσα στην καταναλωτική ευδαιμονία και με υλιστικά πιστεύω,ας συνειδητοποιήσουμε τη σημασία τέτοιων πράξεων, γιατί σχεδόν πάντοτε… η ιστορία επαναλαμβάνεται και συνεχίζεται. Το παραμύθι της ιστορίας, όπως λέει κι ο Γ. Ζωγραφάκης, δεν τελειώνει ποτέ.

Της Δ. Στυλιανίδου