Ο πύργος του Προσφορίου στην Ουρανούπολη

Το πρώτο που αντικρίζει ο επισκέπτης, καθώς πλησιάζει από μακριά προς την Ουρανούπολη, είναι ο γραφικός πύργος του Προσφορίου, δίπλα στο κύμα. Κτισμένος σε καίριο σημείο εποπτεύει τον περιβάλλοντα χώρο, τα αθωνίτικα βουνά, τη θάλασσα και τα νησάκια απέναντι.
Ο πύργος ανήκε ήδη από το 1018 μ.Χ. στο μετόχι της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου, που λεγόταν Προσφόριον. Στην ανατολική πλευρά και κολλητά στον πύργο βρίσκεται ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός του περίβολος που ανήκει στην εποχή της πρώιμης Τουρκοκρατίας. Στη βορειοδυτική του πλευρά είναι ο αρσανάς του πύργου, που χτίστηκε στο 1865. Εκεί υπήρχε και αποβάθρα, η οποία καταστράφηκε. Στον ημιυπόγειο χώρο του αρσανά φυλασσόταν η λέμβος του μετοχίου, ενώ στο ημιανώγειο υπήρχαν αποθήκες. Ο επάνω όροφος κατοικούνταν.
Ο πύργος υπήρχε ήδη από το 1344, αλλά μάλλον ήταν παλαιότερος. Εδώ φιλοξενήθηκε το Μάιο του 1379 ο «Δεσπότης» της Θεσσαλονίκης, Ιωάννης Παλαιολόγος. Υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1585 και επισκευάστηκε. Πιθανόν να πυρπολήθηκε το 1821 μετά την κατάπνιξη της επανάστασης στη Χαλκιδική, αλλά το 1858 άρχισαν εκτεταμένες επισκευαστικές εργασίες, που έδωσαν στον πύργο τη σημερινή του μορφή. Σήμερα έχει αποκατασταθεί πλήρως από τη 10η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και λειτουργεί ως μουσείο.
Το κάτω μέρος του πύργου ανήκει στη βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα στον 11ο – 12ο αιώνα. Οι δύο τελευταίοι όροφοι χρονολογούνται στη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Υπήρχε και ένας ακόμη όροφος, που καταστράφηκε.
Το ξύλινο εσωτερικό του πύργου και η στέγη του κατασκευάστηκαν στο 19ο αιώνα. Υπήρχαν και άλλα κτίρια – αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια – αλλά σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο, που βρίσκεται λίγο μακρύτερα.
Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου Προσφόρι εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Συν τω χρόνω οικοδομήθηκαν κατοικίες και με μεγάλες δυσκολίες έγινε η ένταξή τους στον τόπο.
Την ίδια εποχή έρχεται το ζεύγος Loch – Joice και Sydney – αγγλικής και αυστραλιανής καταγωγής, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων για να παράσχουν βοήθεια στους πρόσφυγες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εγκαταστάθηκαν στον πύργο και πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια στους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και αργότερα στους σεισμοπαθείς του μεγάλου σεισμού του 1932.
Για περισσότερα από 50 χρόνια (ο Sydney πέθανε το 1954 και η Joice το 1982), πρόσφεραν μεγάλο κοινωνικό έργο στους κατοίκους της Ουρανούπολης. Έγραψαν βιβλία και περιποιήθηκαν τον πύργο. Η Joice Loch αναβίωσε στους χώρους του πύργου την κατασκευή χειροποίητων χαλιών και εξασφάλισε έτσι κάποιους πόρους στις νεαρές γυναίκες του χωριού .
Σήμερα στους ορόφους του πύργου εκτίθενται πολλά ευρήματα της αρχαιότητας από τον Άθωνα, την Ιερισσό, τη Βαρβάρα, τη Μεγάλη Παναγία, το Παλαιοχώρι και τα Σιδηροκαύσια.

Σημαντικά εκθέματα του μουσείου αποτελούν τα δύο χάλκινα κράνη κορινθιακού τύπου του 6ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκαν στον Άθω, καθώς και πολλά κοσμήματα που βρέθηκαν στην αρχαία Άκανθο, το Παλαιόκαστρο και τη Μεγάλη Παναγία.
Επίσης εκτίθενται σημαντικά ευρήματα της Μονής Ζυγού, που βρίσκεται στα σύνορα του Αγίου Όρους. Ανάμεσα τους το μολυβδόβουλο του «ταπεινού Αθανασίου» του Αθωνίτη (τέλος 10ου μ.Χ. αιώνα), γυάλινο κανδήλι και περίτεχνο εφυαλωμένο πινάκιο.

Σημαντική είναι η επιγραφή από τη Βαρβάρα και το Νέπωσι, έργα της Χριστιανικής περιόδου.
Απαραίτητη είναι, επομένως, η επίσκεψη στο χώρο του μαγευτικού αυτού πύργου. Κάθε του παράθυρο και κάθε του μπαλκόνι προσφέρει στον επισκέπτη μία εξαιρετική άποψη του περιβάλλοντα χώρου, όπου κυριαρχεί το γαλάζιο της θάλασσας και το πράσινο του βουνού.

Δ. Στυλιανίδου-Φιλόλογος